TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VIỆC THỰC HIỆN DÂN CHỦ TRONG GIÁO DỤC Ở NHÀ TRƯỜNG

                Năm 1962 một nhà văn châu Á nổi tiếng đã từng viết: “Chúng ta có thể cùng nhau bàn luận và cũng không dễ thống nhất để tìm xem trên đời này, ai là người vĩ đại nhất, ai là người danh tiếng nhất, ai là người tài giỏi nhất, ai là người uyên bác nhất… Nhưng Hồ Chí Minh dứt khoát là người hoàn toàn nhất, con người giàu chất người nhất trên thế giới này”.

Con người “giàu chất người nhất trên thế giới này”, “hoàn toàn nhất” này chính là con người có tầm mắt đại bàng của tư duy (Heghen – nhà triết học duy tâm khách quan cổ điển Đức).

Có được tầm mắt thiên tài chính là vì nhịp đập của trái tim Hồ Chí Minh gắn liền với vận mệnh đất nước và nỗi niềm của nhân dân.

Người đã sớm nhìn thấy bản chất thật sự của nền giáo dục thực dân, chỉ rõ bộ mặt thật của cái gọi là “khai hoá văn minh” của thực dân Pháp: những người đến trường được “đào tạo nên những kẻ làm tay sai, làm tôi tớ cho một bọn thực dân người Pháp”, những người không đến trường thì bị đầu độc bằng các thói hư, tật xấu như rượu chè, cờ bạc, thuốc phiện; tố cáo đanh thép nền giáo dục thực dân trong việc “làm cho dân ngu để trị”, “gieo rắc một nền giáo dục đồi bại, xảo trá và nguy hiểm hơn cả sự dốt nát”.

Đồng thời dày công tìm kiếm, phát hiện và giới thiệu cho đất nước những nét tiến bộ mới của nền giáo dục kiểu mới của nhân dân lao động. Đó là nền giáo dục Việt Nam xã hội chủ nghĩa mang tính nhân đạo và tính dân chủ cao cả.

Việc phát huy cao độ dân chủ trong giáo dục ở nhà trường luôn là tiền đề cần thiết bảo đảm cho sự phát triển toàn diện những năng lực sẵn có của con người; là nền giáo dục mà theo Người “dạy và học cần phải theo nhu cầu của dân tộc, của Nhà nước”[1]. Trong Thư gửi các cán bộ, cô giáo, thầy giáo, công nhân viên, học sinh, sinh viên nhân dịp bắt đầu năm học mới, Báo Nhân dân, số 5299, ngày 16/10/1968, Hồ Chí Minh viết: “Giáo dục là sự nghiệp của quần chúng. Cần phải phát huy đầy đủ dân chủ xã hội chủ nghĩa”.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong giáo dục ở nhà trường luôn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam nói chung và sự nghiệp giáo dục nói riêng của đất nước trong bối cảnh hội nhập hiện nay.

Với quan niệm dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân và thực hành dân chủ là chìa khóa để giải quyết mọi khó khăn, trong sự nghiệp giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực cho công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” ở nước ta, hơn bao giờ hết tư tưởng Hồ Chí Minh về việc thực hiện dân chủ trong giáo dục ở nhà trường càng có ý nghĩa thiết thực và mang tính thời sự sâu sắc, vì rằng chỉ có thực hiện và phát huy được dân chủ trong nhà trường mới đảm bảo là cơ sở, nền tảng vững chắc cho việc khơi thông mọi tiềm năng về trí tuệ vốn sẵn có trong mỗi con người Việt Nam, nhất là tầng lớp sinh viên, học sinh để đào tạo ra những con người toàn diện, vừa “hồng” vừa “chuyên”, vừa “hiền” vừa “minh”, có tri thức khoa học kỹ thuật- tự nhiên – xã hội, có lý tưởng xã hội chủ nghĩa, đạo đức, sức khoẻ,…

Có thể khẳng định, tư tưởng Hồ Chí Minh về việc thực hiện dân chủ trong giáo dục đã được khởi xướng ngay từ năm 1919, trong bản Yêu sách của nhân dân An Nam gửi đến Hội nghị Véc-xây là: “tự do học tập, thành lập các trường kỹ thuật và chuyên nghiệp ở tất cả các tỉnh cho người bản xứ”. Đây là quyền tự do của mọi người được hưởng sự giáo dục không hạn chế, được làm chủ kho tàng tri thức của nhân loại.

Trong mỗi giai đoạn cách mạng, từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa, dù ở bất cứ hoàn cảnh nào, Hồ Chí Minh đều đặc biệt quan tâm đến giáo dục nói chung và việc phát huy dân chủ trong giáo dục ở nhà trường nói riêng để đào tạo ra nguồn nhân lực, nhân tài phục vụ đất nước. Trong nền giáo dục kiểu mới ấy, Hồ Chí Minh yêu cầu“giáo dục là sự nghiệp của quần chúng”. Một trong những mục tiêu cao nhất của nền giáo dục mới, nền giáo dục cách mạng Việt Nam là “đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam … làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em”, trang bị cho mỗi người dân có kiến thức mới để “biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống tươi vui hạnh phúc“.  Để làm được điều đó, Người yêu cầu “phải phát huy đầy đủ dân chủ xã hội chủ nghĩa” vì theo Người,chỉ có phát huy dân chủ đến cao độ thì mới động viên được tất cả sinh viên, học sinh đề ra sáng kiến. Theo đó, các cấp ủy, chính quyền, các ngành các cấp, các đoàn thể quần chúng và toàn xã hội phải thật sự quan tâm đến công tác giáo dục, tạo điều kiện giúp đỡ các trường về mọi mặt, riêng nhà trường “phải thật sự mở rộng dân chủ trong cơ quan”, phải phát huy cao độ dân chủ trong giáo dục, tạo nên sự đoàn kết nhất trí giữa thầy với thầy, thầy với trò, trò với trò, tạo ra mối quan hệ mật thiết giữa nhà trường – gia đình – xã hội cùng cộng đồng trách nhiệm để phát triển giáo dục, đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục của ta lên những bước phát triển mới.

Hồ Chí Minh nói: “giáo dục trong nhà trường dù có tốt mấy nhưng thiếu Giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không thu được hoàn toàn”.

Người yêu cầu những người làm công tác quản lý giáo dục phải nhận thức đúng tầm quan trọng của dân chủ trong giáo dục, xác định giáo dục là sự nghiệp của quần chúng, là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân; chủ trương của Nhà trường phải cụ thể, thiết thực, đúng đắn; phải kết hợp chặt chẽ chủ trương, chính sách của Nhà nước với tình hình thực tế và kinh nghiệm quý báu, phong phú của quần chúng, của cán bộ và của địa phương.

Cần thiết đầu tiên là phải dựng đội ngũ những người làm công tác giáo dục, đặc biệt là các cô giáo, thầy giáo – những người vẻ vang nhất, những anh hùng vô danh, người kỹ sư tâm hồn, vì theo Người, “không có thầy giáo thì không có giáo dục”. Để xứng đáng với danh hiệu ấy, Người cho rằng “mỗi người thầy giáo phải không ngừng học tập trau dồi chuyên môn nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức cách mạng của nhà giáo, thực sự vừa “hồng” vừa “chuyên”, “phải tiến bộ cho kịp thời đại thì mới làm được nhiện vụ, chớ tự mãn cho mình giỏi rồi thì dừng lại mà dừng lại là lùi bước, là lạc hậu, tự đào thải mình trước.

“Bản thân nhà giáo dục cũng cần phải được giáo dục”, “người huấn luyện phải học tập mãi thì mới làm tốt được công việc của mình – người huấn luyện nào tự cho mình là biết đủ cả rồi thì người đó là dốt nhất”. Ngoài việc nhắc nhở về học tập chuyên môn, Người cũng lưu ý một vấn đề hết sức quan trọng đó là học tập chính trị, vì “có học tập lý luận Mác – Lênin thì mới củng cố được đạo đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao sự hiểu biết về trình độ chính trị mới làm nòng cốt công tác Đảng giao phó”. Người thầy cũng phải học tập chính từ thực tiễn sinh động. Người nhắc lại câu “giáo bất nhiêm, sư chi toạ”, tức là dạy không nghiêm túc, không đến nơi đến chốn là do thầy lười nhác.

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VIỆC THỰC HIỆN DÂN CHỦ TRONG GIÁO DỤC Ở NHÀ TRƯỜNG

                Để nâng cao trình độ nhận thức của người học, Hồ Chí Minh cho rằng thầy cô giáo phải có quan điểm dân chủ, thẳng thắn, không nhồi sọ, áp đặt và cần tạo môi trường, điều kiện để người dạy và người học có sự đối thoại, trao đổi trong quá trình giảng dạy, học tập. Người chỉ rõ “chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do. Tự do là thế nào? Đối với mọi vấn đề, mọi người tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý”, “được hoàn toàn tự do phát biểu ý kiến, dù đúng hoặc không đúng cũng vậy”, và nhấn mạnh “trong trường, cần có dân chủ. Đối với mọi vấn đề, thầy và trò cùng nhau thảo luận, ai có ý kiến gì đều thật thà phát biểu. Điều gì chưa thông suốt, thì hỏi, bàn cho thông suốt” và “khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hoá ra quyền tự do phục tùng chân lý”.

Hồ Chí Minh  kêu gọi giảng viên phải biết tôn trọng ý kiến của đồng nghiệp, của sinh viên, không nên có thành kiến đối với các ý kiến trái với ý kiến của mình, phải “nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng”,”phải ra sức tẩy sạch ảnh hưởng giáo dục nô dịch của thực dân còn sót lại như: thái độ thờ ơ đối với xã hội, xa rời đời sống lao động và đấu tranh của nhân dân, học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ. Và cần xây dựng tư tưởng dạy và học để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân”.

VẬN DỤNG VÀO THỰC TIỄN Ở KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
1. VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ LÃNH ĐẠO

    – Thường xuyên lắng nghe ý kiến của CBGV, SV một cách công khai dân chủ
– Mọi chủ trương, kế hoạch của đơn vị phải được công khai bàn bạc, thảo luận để đi đến thống nhất
– Tạo môi trường dân chủ thật sự để CBGV, SV sẵn sàng tham gia đóng góp ý kiến thông qua các hoạt động đối thoại với SV, với GV
– Tạo quan hệ dân chủ, thoải mái giữa ban lãnh đạo khoa với CBGV và SV thực sự là mối quan hệ dân chủ
– Tạo điều kiện thuận lợi để CBGV nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, chính trị

2. VỀ DẠY HỌC

   – GV công khai đề cương, bài giảng, giáo trình và hình thức đánh giá trước khi tiến hành dạy học
– Coi hoạt động dạy học là diễn đàn trao đổi, thảo luận. GV tôn trọng ý kiến của SV, tạo điều kiện SV tham gia xây dựng phát triển bài học. GV tránh tư tưởng trù dập SV, coi mình là ông vua có thể sát phạt SV một cách tùy tiện
– SV xác định rõ vai trò học tập của mình, tránh tư tưởng thụ động một chiều, dĩ hòa vi quý, có quyền tranh luận với GV và SV để đi đến chân lí
– GV tổ chức đánh giá kết quả học tập công khai dân chủ, SV có quyền khiếu nại, phản ánh khi nhận thấy kết quả đánh giá không chính xác .

KẾT LUẬN

   – Thực hiện tốt dân chủ trong giáo dục ở nhà trường là tiền độ quan trọng để nhà trường thực hiện tốt các chủ trương giáo dục, tạo không khí dân chủ trong giáo dục là để nâng cao chất lượng giáo dục, thực hiện đúng các mục tiêu giáo dục trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

– Thực hiện dân chủ trong giáo dục phải đi liền với nề nếp, kỉ cương trong giáo dục. Cần tránh tư tưởng dân chủ quá trớn, lợi dụng tư tưởng dân chủ để thực hiện mục đích tuyên truyền, phá hoại, làm mất đoàn kết nội bộ, bôi nhọ các chủ trương, chính sách đúng đắn.